Hart- en vaatziekten is een verzamelnaam voor ontstekingsziekten van de slagaders. De medische term hiervoor is atherosclerose. Door deze ontstekingen kan zich vet gaan ophogen aan de binnenbekleding van de slagaders. Dit is een sluipend ziekteproces waarbij de slagaders langzaam vernauwd raken en er steeds minder bloed door het vat kan stromen. Hierdoor kan er minder zuurstof naar de achterliggende organen en/of spieren, waardoor deze minder goed kunnen functioneren. Het acute gevaar is dat een verdikt vat openscheurt en daardoor stofjes vrijkomen die de samenklontering van het bloed uitlokken. Hierdoor kan het vat helemaal afgesloten raken en ontstaat er een infarct.

De gevolgen van hart- en vaatziekten kunnen zich door het hele lichaam manifesteren. Belangrijke organen die hierdoor aangedaan kunnen raken zijn het hart, de hersenen, de benen en de nieren. Het is echter nooit zo dat hart- en vaatziekten zich beperken tot een enkel orgaan. Het betreft hier een ontstekingsziekte die alle slagaders aantast. Daarom bied een interventie zoals dotteren, hoe belangrijk ook, eigenlijk geen oplossing voor het achterliggende probleem.

De belangrijkste risicofactoren voor hart- en vaatziekten zijn: roken, suikerziekte (diabetes mellitus), een hoog cholesterol, hoge bloeddruk en familiaire belasting. Dit zijn de 5 klassieke risicofactoren. De laatste jaren blijkt uit onderzoek echter dat er meer zaken een belangrijke relatie hebben met het ontstaan van hart- en vaatziekten. De meest kenmerkende voorbeelden zijn reumatische ziekten, een voornamelijk zittende leefstijl en het hebben van een verhoogd homocysteïne. Over die laatste leg hieronder bij de orthomoleculaire verklaring van hart- en vaatziekten meer uit. De zittende leefstijl, die wij in het westen met onze kantoorbanen en gemotoriseerd vervoer hebben aangenomen, blijkt uit recent onderzoek een risicofactor voor hart- en vaatziekten te zijn die zelfs vergelijkbaar is met roken.

Atherosclerose wordt in de volksmond ook wel aderverkalking genoemd. Deze naam is echter niet juist. Eigenlijk zou het slagaderverkalking moeten heten. Slagaders zijn de bloedvaten in het lichaam die zuurstofrijk bloed naar de organen en spieren vervoeren en die zijn bij deze ziekten aangedaan. Aders zijn de bloedvaten die het zuurstofarme bloed weer terug vervoeren naar het hart. Een bekende ziekte van de aders is bijvoorbeeld trombose.

Hoewel een verhoogd (LDL-)cholesterol is gerelateerd aan een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, betekent dit echter niet dat cholesterol per definitie slecht is. Cholesterol is een essentiële bouwstof in de opbouw van de celmembraan van alle cellen in ons lichaam. Daarnaast is cholesterol een belangrijke bouwstof voor een belangrijke groep hormonen, die steroïdhormonen worden genoemd. Bekende voorbeelden van deze hormonen zijn het stresshormoon cortisol en de geslachtshormonen testosteron, oestrogeen en progesteron. Verder is cholesterol ook nodig voor de aanmaak van vitamine D3. Deze vitamine wordt in onze huid gemaakt uit cholesterol, onder invloed van ultraviolette stralen uit zonlicht. Een vetarm dieet kan daarom net als cholesterolverlagende medicatie problemen geven bij de voortplanting, stressrespons en productie van vitamine D.

Het meest gehoorde misverstand is dat verzadigde vetten slecht zijn en zorgen voor overgewicht en een hoog cholesterol. Deze stelling is per definitie onjuist. Verzadigde vetten zijn energierijk en als die energie niet wordt gebruikt wordt dit opgeslagen als reserve. Daar is vanuit de evolutie natuurlijk helemaal niets mis mee. Het probleem ontstaat pas indien er continu meer wordt opgeslagen dan verbruikt.

De enige vetten die altijd slecht zijn, betreffen transvetten. Deze trans-vetzuren worden door ons lichaam als lichaamsvreemd gezien en veroorzaken een ontstekingsreactie, wat slagaderverkalking veroorzaakt. Transvetten komen in de natuur niet voor. Deze ontstaan bij het harden van plantaardige oliën en bij de fabricage van margarines of de bereiding van vet voor de banketindustrie. Margarines zijn mede daarom niet zo gezond als wel wordt aangenomen. Ook door het verhitten van onverzadigde vetten ontstaan transvetten. Juist de verzadigde vetten zijn het meest stabiel en daardoor het beste om in te bakken en braden. Gebruik hiervoor bij voorkeur kokosolie of roomboter.

Hart- en vaatziekten worden veroorzaakt door een ontsteking van de slagaders. Dit kan gebeuren door een directe beschadiging van de vaatwand, zoals bij hoge bloeddruk, of beschadiging door vrije radicalen. Deze vrije radicalen zijn kleine, uiterst agressieve deeltjes, die veel schade (aan de vaatwand) kunnen aanrichten. Mensen die roken krijgen veel van deze vrije radicalen binnen. Ook ons afweersysteem produceert vrije radicalen en bij een overactief immuunsysteem (zoals bij auto-immuunziekten) kan dit beschadiging van de vaatwand geven. Vrije radicalen ontstaan daarnaast ook door ongewenste oxidatie van bijvoorbeeld vetzuren. Oxidatie is het door zuurstof afbreken van stoffen (zoals bij roesten). Normaal beschikt de cel over antioxidanten, deze gaan de gevolgen van oxidatie tegen. Bij veel stress kunnen deze reserves echter opraken, waardoor er meer schade aan de vaatwand ontstaat.

Als cholesterol oxideert, wordt dit geoxideerde cholesterol opgegeten door macrofagen (een type witte bloedlichaampjes). Bij transvetten gebeurt eigenlijk hetzelfde. Hierdoor worden deze macrofagen pro-inflammatoir (ontstekingsbevorderend). Deze kunnen zich vervolgens naar verschillende plekken in het lichaam verplaatsen en daardoor naast atherosclerose ook andere ziektes veroorzaken. Zo kan in de gewrichten reuma en in de huid psoriasis ontstaan.

Naast transvetten is de grote boosdoener in het huidige westerse dieet is fructose. Fructose is fruitsuiker, niet te verwarren met druivensuiker en wordt door de voedingsindustrie aan bijna alles (wat een label heeft) toegevoegd. Fructose kan niet direct door het lichaam worden omgezet in energie. In plaats daarvan wordt het in de lever omgezet in triglyceriden. Triglyceriden worden met behulp van cholesterol getransporteerd naar vetcellen. Om dit goed te kunnen laten plaatsvinden is choline (o.a. uit eieren), omega-3 vetzuren en vitamine D essentieel. Indien dit proces niet goed verloopt kunnen deze vetzuren gaan oxideren en wat vervolgens leid tot ontstekingen van de slagaders.